تحقیق درباره صداقت و راستگویی

صداقت و راستگویی

 راستگویی از اعمال نیکوی انسانی و نزد دین و خرد از جایگاه ویژه ای برخوردار است. فطرت پاک انسان ایجاب می کند که آدم سالم و متعادل، دل و زبانش یکسو و هماهنگ باشد، ظاهر و باطنش یکی باشد و آنچه را باور دارد بر زبان جاری کند.

دیدگاه اسلام

اسلام دینی فطری است و راستی نیز خواست فطرت است، پس این دو پیوندی ناگسستنی دارند و در روایات اسلامی با تعابیر گوناگونی بر راستگویی مسلمانان تأکید شده و آن را از اصول ایمان و تدین به حساب آورده اند.

رسول اکرم (ص) می فرماید: «الصّدْقُ مُبارَک وَ الکِذْبُ مَشْؤُومٌ» راستی، مبارک و دروغ نامیمون است.

امیرمؤمنان (ع)، راستگویی را قویترین پایه ایمان، ملاک دین و الهام از سوی خدا دانسته، می فرماید: «اَلصدقُ اقوی دَعائِمِ الایمانِ» راستی قویترین رکن ایمان است.

«شَیئانِ هُما مِلاکُ الدّین؛ الصِّدْقُ وَ ‌الْیقینُ» دو چیز ملاک دین است؛ راستی و یقین.

«اِذا اَحَبَّ اللهُ عَبْداً الهَمَهُ الصِّدقَ» وقتی خدا بنده ای را دوست بدارد، راستی را به او الهام می کند.

حضرت صادق (ع) نیز می فرماید:

«اِنَّ اللهَ لَمْ یبْعَثْ نبیا اِلّا بِصدقِ الْحَدیثِ وَ اداء الاَمانَهِ اِلَی البَرِّ وَ‌الفاجِِرِِ»

خداوند هیچ پیامبری برنینگیخت جز با راستی و امانتداری نسبت به نیکوکار و بدکار.

با این وصف اگر بگوییم راستی و درستی شالوده دین و ایمان را تشکیل می دهد و آن که از این خصلت زیبا و حیاتی برکنار باشد در واقع دین در او بی ریشه است، سخن گزافی نگفته ایم.

 امام صادق (ع) به این حقیقت تصریح کرده می فرماید: «لاتَنْظُروُا الی طُولِ‌ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَ‌ سجودِهِ، فَاِنَّ ذلِکَ شَئءٌ

قَدِ اعْتادَهُ وَ لَو تَرَکَهُ استَوحَشَ لِذلِکَ‌ ولکِنَ انْظُرُوا الی صدقِ حدیثهِ وَ اَداءِ‌ اَمانَتهِ»

(برای شناخت تدین افراد) به طولانی شدن رکوع و سجده او نگاه نکنید چرا که به آن عادت کرده و اگر ترکش کند، وحشت زده می شود، لیکن به راستگویی و امانتداری او توجه کنید.

 آثار راستگویی

آثار ارزنده هر پدیده‌ ای بستگی به ارزش و اهمیت آن دارد و چون راستی از اهمیت بالایی برخوردار است، پیامدهای ارزشمند و نیکویی دارد که برخی از آنها به شرح زیر است:

الف ـ همراهی خدا:

امام باقر (ع) : «اَلا فَاصْدُقُوا فَاِنَّ اللهَ مَعَ الصِّدْقِ» هان! راست بگویید که خدا با راستی است.

ب ـ پاکی کردار:

امام کاظم (ع): «مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَکی عَمَلُهُ کسی که زبانش راست بگوید، کردارش پاک می شود.

ج ـ نجات و سلامتی:

امیرمؤمنان (ع): «عاقِبَهُ‌ الصِّدقِ نَجاهٌ وَ‌ سلامهٌ» فرجام راستگویی، نجات و سلامت است. اگر انسان راستگو بود و به این وصف شناخته شد، مورد اعتماد مردم قرار می گیرد و آنان، سخن او را درست می شمارند و می پذیرند، در این صورت، اگر برای شخص صادق، گرفتاری پیش بیاید، امتیاز راستگویی، سبب نجات او می شود و از گرفتاری و خطر به سلامت می گذرد.

 البته در جایی که راستگویی خطر مهمتری برای او یا دیگران به بار می آورد، راست گفتن واجب نیست و در صورت امکان باید توریه کرد، گرچه راستگویی در هرحال مایه نیک فرجامی و نجات از عذاب الهی خواهد بود.

د ـ بزرگی مقام:

از امیرمؤمنان (ع) روایت شده: «عَلیکَ بِالْصِّدقِ، فَمَنْ صَدَقَ فی اَقوالِهِ جَلَّ قَدْرُهُ» بر تو باد به راستگویی، زیرا کسی که در گفتارش صادق باشد، مقام و منزلتش بزرگ می شود.

ه ـ خیر دنیا و آخرت:

علی (ع) فرمود: «اَرْبَعٌ مَنْ اُعطِیهُنَّ فَقَدْ اُعطی خَیرَ الدُّنیا و الاخرِهِ، صِدْقُ حَدیثٍ وَ‌ اَداءُ اَمانَهٍ وَ عِفَّهُ بَطْنٍ وَ حُسْنُ خلقٍ» چهارچیز است،‌که به هر کس بخشیده شده باشد، به تحقیق خیر دنیا و آخرت به او بخشیده شده است: راستگویی، اداکردن امانت، نگهداری شکم (از حرام و مشتبه) و خوش اخلاقی.

و ـ پاداش های اخروی:

قرآن کریم می فرماید: «قالَ اللهُ هذا یومُ ینفَعُ الصّادِقینَ صِدقُهُمْ، لَهُم جنّاتٌ تجری مِنْ تحتِها الانهارُ خالِدینَ‌ فیها اَبداً،رَضِی اللهُ عَنهم و رَضوُا عَنْهُ، ذلِکَ الفَوزُ العظیم»خداوند می گوید: امروز روزی است که راستی راستگویان به آنها سود می بخشد، برای آنها باغهایی (از بهشت) است که آب از زیر (درختان) آن جریان دارد و جاودانه و برای همیشه در آن می مانند، خداوند از آنها خشنود و آنها از خداوند خشنود خواهند بود و این رستگاری بزرگی است.

بنابراین آیه شریفه، آنان که مسؤولیت و رسالت خود را انجام دادند و در دنیا، در گفتار و کردار صادق بوده و جز راه صدق و درستی نپیمودند، از کار خود بهره کافی خواهند برد و به رستگاری بزرگ که خشنودی خدای سبحان است، دست خواهند یافت.

صدق فتنه انگیز

با همه‌ قداست و ارزشی که راستگویی دارد، باید توجه داشت که گاهی راستگویی مایه دردسر، ضرر و فساد می گردد که از دیدگاه اسلام کاری نادرست و ممنوع است؛ زیرا در پاره ای از موارد بر اثر راستگویی، اسراری کشف می شود و در نتیجه، منشأ درگیری، فتنه انگیزی و گاه منجر به قتل و خونریزی می گردد. در این موارد، دروغ غائله را فرو می نشاند و از بروز اختلاف و درگیری جلوگیری می کند. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «ثَلاثٌ یقْبَحُ فیهنَّ الصِّدقُ: النَّمیمهُ و اِخبارُکَ الرَّجُلَ عَنْ اَهْلِهِ بِما یکْرَهُهُ، و تَکذیبُکَ الرَّجُلَ عَنِ الْخَبرِ»

راستگویی در سه چیز ناپسند است: سخن چینی، سخن گفتن با مرد درباره همسرش به چیزی که او را ناخوش آید. تکذیب خبری که شخص می دهد.

همچنین امام صادق (ع) فرمود: «اگر درباره مسلمانی از یک مسلمان سؤال شد و او راست بگوید و (به واسطه راستگویی) ضرری به آن مسلمان وارد سازد، از دروغگویان نوشته می شود و اگر کسی درباره مسلمانی از یک مسلمان سؤال کند و او دروغ بگوید و (به واسطه دروغگویی) منفعتی به او برساند، نزد خدا از راستگویان نوشته می شود.

معنای این روایت این است که مؤمن باید موقعیت سنج و زیرک باشد و نسبت میان سخن و سود آن را بسنجد و طرف با اهمیت را برگزیند نه اینکه برای سودجویی فردی یا گروهی، دروغ بگوید.

پی نوشت ها:

[۱]. بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۶۷٫

[۲]. شرح غررالحکم، ج ۲، ص ۶٫

[۳]. همان، ج ۴، ص ۱۸۴٫

[۴]. همان، ج ۳، ص ۱۶۱٫

[۵]. بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۲٫

[۶].سفینه البحار، ج ۲، ص ۱۸٫

[۷]. بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۳۸۶٫