بیماریهای قارچی شایع پوست به دودسته تقسیم می شوند که عبارتند از بیماری تینئا وبیماری کاندیدیازیس تینئا را کچلی ترجمه کرده اند که خیلی کلمه رسایی نیست زیرا کچلی بیشتر طاسی سر را به ذهن متبادرمی سازد در صورتی که بیماری کچلی ، پوست دیگر نقاط مانند کشاله ران ، دست ، پا ، صورت و… را نیز درگیر می کند ولزوما” تنها به معنی از بین رفتن مو نیست .
عامل ایجاد تینئا ها قارچی میکروسکوپی بنام درماتوفیت می باشد که سه خانواده بزرگ از این قارچ وجود دارد که عبارتند از تریکوفیتون ها ، میکروسپوروم ها و اپیدرموفیتون ها . براساس محل ایجاد بیماری ، تینئا ها پسوند می گیرند مثلا” کچلی سر را تینئا کاپیتیس می گویند که تینئا همان بیماری قارچی و کاپیتیس به معنی سر می باشد . درماتوفیتها براساس محل زندگی شان به انواع خاک دوست ، حیوان دوست وانسان دوست تقسیم می شوند که این به معنی آن است که هرگروه از این قارچها تمایل به زندگی در آن محیط بخصوص را دارند ودر صورتی که در محیطی غیر از محیط خاص مورد علاقه خود رشد کنند می توانند در میزبان خود باعث التهاب زیادی شوند که این بعلت پاسخ شدید سیستم ایمنی میزبان به قارچ است .
بطورکلی هرچه محیط قارچ بیماری زا از محیط طبیعی زندگی قارچ دورتر باشد التهاب ایجاد شده نیز شدیدتر است بنابراین قارچهای خاک دوست بیش از حیوان دوست واینها بیش از انسان دوست ها باعث التهاب درپوست انسان می شوند .
کچلی سر
بیماری کچلی سر بیماری کودکان است که بیشتر درسنین دبستان رخ می دهد . این بیماری بعلت درماتوفیتهای حیوان دوست ویا انسان دوست ایجاد می شود . کچلی سر می تواند به شکل التهابی ویا غیر التهابی رخ دهد . درنوع التهابی که بیشتر به علت قارچهای حیوان دوست رخ می دهد ودرمناطق روستایی شایعتراست ضایعات شدیدا” التهابی به شکل کیستهای چرکی وگاه دردناک همراه با ترشح چرک و خون می باشد که پس از مدتی باعث ریختن موها درمنطقه مبتلا می گردد واین ریزش مو به صورتی است که دیگر برگشت پذیر نبوده وبرای همیشه باعث طاسی آن ناحیه می شود به همین علت تشخیص این بیماری باید خیلی سریع داده شود ودرمان شروع گردد تا از این عارضه بد شکل کننده همیشگی جلوگیری شود .
طاسی بوجود آمده دراثراین بیماری معمولا” کمتر ازآن چیزی است که درابتدای بیماری انتظار می رود وغالبا” ازبین ضایعات موهایی بصورت دسته دسته دوباره رویش می کند که این بستگی به شروع سریع درمان دارد . درمان این نوع کچلی با داروی خوراکی گریزئوفولوین می باشد وطول درمان نیز حداقل ۶ هفته است . این دارو را باید همراه غذا مصرف نمود تا جذب آن بهتر شود و می توان دردو نوبت آن را مصرف نمود . پایان درمان را می توان بر اساس بهبودی ضایعات تعیین نمود وبهتر است که آزمایش قارچ شناسی پس از درمان نیز انجام گیرد تا از نبود عوامل قارچی درضایعات نیز اطمینان حاصل شود .
کچلی بدن
این نوع کچلی قارچی درتنه واندامها رخ می دهد و می تواند بعلت قارچهای حیوان دوست ویا انسان دوست رخ دهد . ضایعات مشخصه آن به شکل تغییر رنگ گرد وهمراه با پوسته ریزی وخشکی درحاشیه ضایعات می باشد . این ضایعات از اطراف بزرگ شده ودروسط بهبودی نشان می دهند که به این نوع ضایعات ، آنولر گفته می شود . تعداد این ها می تواند یک ویا چند عدد باشد واندازه آنها نیز از کوچک تا خیلی بزرگ متفاوت است . این ضایعات معمولا” خیلی خارش دارنیستند وتنها وجود ضایعات پوستی باعث مراجعه بیمار به پزشک می گردد. گاهی این نوع کچلی درباشگاههای ورزشی بخصوص باشگاههای کشتی شایع می شود که این بعلت تماس پوست به پوست ورزشکاران با هم است . درمان کچلی بدن نیز استفاده از داروهای موضعی ضد قارچ مانند کلوتریمازول ومیکونازول است اما بهتر است از داروهای خوراکی ضد قارچ استفاده شود تا پاسخ بهتری بگیریم .
کچلی کشاله ران
این نوع بیماری قارچی در آقایان ودر ناحیه کشاله ها رخ می دهد و در ورزشکاران شایعتر است . ضایعات به شکل تغییر رنگ با حدود مشخص بصورت دو طرفه در کشاله هاست که می تواند بخصوص در مناطق گرم همراه خارش زیاد وحتی افزایش ضخامت پوست در اثر خارش گردد. این نوع کچلی از انواع شایع در تابستانها بوده و انتقال ازطریق پوست به پوست ویا استفاده از لباسها ویا حوله فرد مبتلا می باشد و در استخرها می تواند این انتقال راحتتر انجام شود . در درمان این بیماری نیز از داروهای ضد قارچ خوراکی مانند گریزئوفولوین ، تربینافین ویا ایتراکونازول می توان استفاده نمود . البته گاه این بیماری با درمانهای موضعی نیز قابل درمان است اما درمان خوراکی بهتر وسریعتر باعث بهبودی می گردد .
قارچ های سطحی
مورد بحث ما قارچ های سطحی است که در روی پوست، مو و ناخن اکثر افراد قرار می گیرند ولی همه آنها ایجاد بیماری نمی کنند. برای این که فردی به ضایعات قارچی مبتلا شود باید شرایط ابتلا در او فراهم شود.
عوامل بیماری
مهمترین علت ابتلا به قارچ، عدم رعایت بهداشت است ؛ زیرا مواد شوینده مانند صابون ها و شامپوها تمامی شرایط زیستی برای قارچ ها را از بین می برند؛ لذا افرادی که استحمام مرتب نداشته باشند و ضمن فعالیت های شغلی و یا ورزشی دچار تعریق شوند، امکان ابتلا به این قارچ ها را پیدا می کنند.
عامل دیگر برای ابتلا به قارچ های بیماری زا کاهش قدرت دفاعی بدن است. افرادی که بیماری های ضعیف کننده و مزمن دارند مانند افراد مبتلا به کم خونی، بیماری قند، مبتلایان به سرطان ها، ایدز مصرف طولانی مدت داروهای مضعف سیستم ایمنی مانند داروهای کورتونی و از این قبیل با کوچکترین غفلت از بهداشت شخصی ممکن است به بیماری های قارچی پوست، مو و یا ناخن ها مبتلا شود. لذا پزشک معالج علاوه بر درمان های اختصاصی ضد قارچ، باید بیماری زمینه ای بیمار را با همکاری متخصص مربوطه معالجه کند وگرنه به طور مکرر بیماری قارچی حتی با مصرف داروهای مناسب ضد قارچی بعد از مدتی عود می کند. انسان سالم ممکن است که از طریق تماس مستقیم با انسان آلوده، حیوان آلوده و یا خاک مبتلا شود.
قارچ کچلی
اصطلاحاً به بیماری های قارچی بیماری زا، کچلی گویند که برحسب این که کدام قسمت پوست، مو یا ناخن را گرفتار کند به کچلی سر، کچلی بدن، کچلی کشاله ران، کچلی دست، کچلی پا، کچلی ناخن و کچلی ریش طبقه بندی می شوند.
علائم بالینی تمامی کچلی ها تقریباً شبیه هم بوده و توسط پزشکان به آسانی قابل تشخیص است و در موارد مشکوک با نمونه برداری از محل مشکوک و رنگ آمیزی مناسب، ضایعات قارچی را در زیر میکروسکوپ ، تشخیص قطعی داده و چنانچه بلافاصله درمان دارویی مناسب انجام شود، بدون باقیماندن آثار بیماری، بهبودی حاصل می شود.
ضایعات پوست و مو به صورت زمینه قرمز می باشد که به دلیل ایجاد التهاب است و در مواردی پوسته هایی روی آنها دیده می شود که اغلب از حاشیه گسترش یافته و از مرکز بهبود می یابند و شبیه حلقه می شوند. این ضایعات اغلب خارش خفیف دارند و در نواحی مودار چنانچه درمان به تأخیر افتد ممکن است ریشه موها گرفتار شود و حتی پس از درمان، موها رویش مجدد پیدا نکنند و طاسی دائمی ایجاد شود. بعد از تماس فرد سالم با انسان یا حیوان یا خاک آلوده بلافاصله علائم بیماری ظاهر نمی شود، برحسب نوع قارچ و محل ضایعه، دوره ی مخفی یک تا هشت هفته باید طی شود.
در موها علاوه بر زمینه قرمز و پوسته دار شدن، شکستگی ساقه موها هم به وجود می آید و چنانچه با یک موچین مو را بکشیم به آسانی کنده می شود.
کچلی ها با منشأ حیوانی (مثلاً در قصاب ها و دامداران) اغلب زمینه التهاب و تورم و ترشح دارند و امکان طاسی دائمی در آنها بیشتر از منشأ انسانی یا خاکی است. در مواردی ممکن است علائم بالینی با بعضی بیماری های پوست و موی غیر قارچی اشتباه شود که در این صورت با نمونه برداری و آزمایش در آزمایشگاه به آسانی می توان بیماری قارچی را تشخیص داد.
به غیر از درمان های دارویی، رعایت نکات زیر جهت دستیابی به نتایج صد درصد، بخصوص در مواقعی که درمان های دسته جمعی (در مدارس، یا سربازخانه ها) صورت می گیرد، ضروری است:
- کوتاه کردن موی سر در آغاز، وسط و ختم مرحله درمان در تمام افراد مذکر، و بانوان کمتر از ۱۲ سال؛
- استفاده از داروهای ضد قارچ موضعی مانند الکل ۵ درصد یا تنتورید؛
- پوشاندن سر با کلاه یا روسری جهت ممانعت از پخش قارچ در محیط اطراف بیماران در ضمن درمان؛
- جوشاندن البسه و ملحفه جهت ممانعت از برگشت بیماری؛
- درمان توأم بیمار و همسر وی در مواردی که قارچ کشاله ران در متأهلین باشد؛
- خشک نگاهداشتن موضع و پرهیز از رطوبت مداوم در موارد قارچ های لای انگشتان پا، زیر بغل، کشاله ران و گردن. به بیماران توصیه می شود که ضمن استحمام مداوم و روزانه، بعد از حمام بلافاصله با پارچه یا حوله تمیزی تمام پوست و موی بدن خصوصاً چین ها را خشک کنند؛
- در صورت تشخیص بیماری های زمینه ای مانند کم خونی و بیماری قند و غیره با همکاری متخصص مربوطه علاوه بر درمان ضد قارچ، بیماری زمینه ای را درمان، یا حداقل کنترل کنند.
درمان
خوشبختانه داروهای متعدد و مؤثری در دو دهه اخیر وارد بازار دارویی ایران شده است. نکته مهم در درمان این است که یکی دو هفته بعد از مصرف داروهای خوراکی علائم بالینی بسیار کاهش یافته و یا ضایعه به ظاهر بهبود می یابد. اما چنانچه مدتی که پزشک توصیه کرده دارو مصرف نشود بعد از قطع دارو ضایعه بر می گردد و بیماری عود می کند، لذا بسیار مهم است که درمان کافی انجام شود. مدت درمان ضایعات قارچی بدن حدود ۶ – ۴ هفته، سر حدود ۲ ماه و ناخن ۶-۳ ماه می باشد که ممکن است برحسب نوع دارو، روزانه یا هفتگی یا حتی یک هفته در ماه توسط پزشک تجویز شود. نوعی ضایعه قارچی پوست به نام «تیناورسیکالر» وجود دارد که جزو کچلی ها محسوب نمی شود؛ زیرا حتی در صورت عدم درمان آثاری از خود به جا نمی گذارد و بیشتر در پوست نوجوانان و جوانان که تعریق زیاد دارند، و در آب و هوای گرم و مرطوب دیده می شود و عامل آن قارچ ملا سزیا فورفورا می باشد. این نوع قارچ به رنگ های روشن یا تیره در نواحی پوشیده مانند سینه، شکم، بازوها و پشت دیده می شود و در کودکان ممکن است در گردن و صورت هم دیده شود که با استحمام ، موقتاً رنگ آن کاهش یافته مجدداً تیره می شود. قارچ تناورسیکولر با وجود استحمام مداوم و مصرف داروهای تجویزی، به علت داشتن استعداد فردی برای ابتلا، احتمال دارد که بعد از درمان کامل، ضایعات مجدداً عود نماید. استحمام مستمر روزانه و استفاده از شامپو و صابون های طبی برای این گونه بیماران توصیه می شود.
