بررسی ساختاری سوره کوثر + دانلود فایل

بررسی ساختاری سوره کوثر

سوره كوثر و فاطمه زهرا(س) سوره كوثر مكى است و سه آيه دارد (3)بسم الله الرحمن الرحيم انا اعطيناك‏الكوثر (1)فصل لربك و انحر (2)ان‏شانئك هو الابتر (3) ترجمه آيات به نام الله كه به نيك و بد بخشنده، و به نيكان‏مهربان است.محققا ما به تو خير كثير(فاطمه ع)داديم(1). پس به شكرانه‏اش براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى كن(2). وبدان كه محققا شماتت‏گوى و دشمن تو ابتر و بلا عقب است(3). بيان آيات در اين سوره منتى بر رسول خدا(ص)نهاده به اينكه‏به آن جناب‏كوثر داده، و اين بدان منظور است كه آن جناب را دلخوش سازد و بفهماند كه آن كس كه به‏وى‏زخم زبان مى‏زند كه اولاد ذكور ندارد و اجاق كور است، خودش اجاق كور است، و اين‏سوره كوتاه‏ترين سوره قرآن است، و روايات‏در اينكه آيا اين سوره در مكه نازل شده و يا درمدينه مختلف است، و ظاهرش اين است كه در مكه نازل شده باشد. و بعضى(1) از مفسرين به‏منظور جمع بين دو دسته روايات گفته‏اند: ممكن است دو (1)روح المعانى، ج 30، ص 244. صفحه : 638 نوبت نازل شده باشد يكى در مكه و بار ديگر در مدينه. اقوال‏مختلف در باره مراد ازكوثرو بيان شواهد دال بر اينكه مراداز آن ذريه پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم)يعنى فرزندان‏فاطمه(عليها السلام)استانا اعطيناك الكوثردر مجمع‏البيان مى‏گويد: كلمهكوثربر وزنفوعلبه معناى چيزى است كه‏شانش‏آن است كه كثير باشد، و كوثر به معناى خير كثير است (1) . ولى مفسرين در تفسير كوثر و اينكه كوثر چيست اختلافى عجيب كرده‏اند:بعضى (2) گفته‏اند: خير كثير است.و بعضى معانى ديگرى كرده‏اند كه فهرست‏وار از نظر خواننده‏مى‏گذرد: 1 – نهرى است در بهشت.2- حوض خاص رسول خدا(ص)دربهشت و يا در محشر است.3 – اولاد رسول خدا(ص)است.4 – اصحاب‏و پيروان آن‏جناب تا روز قيامت است.5 – علماى امت او است.6 – قرآن و فضائل بسيار آن. 7 – مقام نبوت است.8 – تيسير قرآن و تخفيف شرايع‏و احكام است.9 – اسلام است.10 – توحيداست.11 – علم و حكمت است.12 – فضائل رسول خدا(ص)است. .واز اين‏قبيل اقوالى ديگر كه به طورى كه از بعضى(4) از مفسرين نقل شده بالغ بر بيست و شش‏قول است. صاحبان دو قول اول استدلال كرده‏اند به بعضى روايات، و اماباقى اقوال هيچ دليلى‏ندارند به جز تحكم و بى دليل حرف زدن، و به هر حال اينكه در آخر سوره فرمود: ان شانئك‏هوالابتربا در نظر گرفتن اينكه كلمهابتردر ظاهر به معناى اجاق كور است، و نيز با درنظر گرفتن اينكه‏جمله مذكور از باب قصر قلب است، چنين به دست مى‏آيد كه منظور ازكوثر، تنها و تنها كثرت ذريه‏اى است كه خداى تعالى‏به آن جناب ارزانى داشته، (و بركتى‏است كه در نسل آن جناب قرار داده)، و يا مراد هم خير كثير است و هم كثرت‏ذريه، چيزى‏كه هست كثرت ذريه يكى از مصاديق خير كثير است، و اگر مراد مساله‏ذريه به استقلال و يابه طور ضمنى نبود، آوردن كلمهاندرجملهان شانئك هو الابترفايده‏اى نداشت، زيراكلمه انعلاوه بر تحقيق، تعليل را هم مى‏رساند و معناندارد بفرمايد ما به تو حوض داديم، چون كه بدگوى تو اجاق كور است و يا بى خبر است. (1)مجمع البيان، ج 10، ص 548. (2)روح المعانى، ج 30، ص 245. (3 و 4)روح المعانى، ج 30، ص 244 و 245. صفحه : 639 مراد از امر به صلوة و نحر بعد از منت گذاردن به اعطاء كوثروروايات هم بسيار زياد رسيده كه سوره مورد بحث در پاسخ كسى نازل شده كه‏رسول خدا(ص)را به اجاق‏كورى زخم زبان زد و اين زخم زبان‏هنگامى بود كه قاسم و عبد الله دو فرزندان رسول خدا(ص)از دنيا رفتند، پس بااين بيان روشن شد كه سخن آن مفسر كه گفته: منظور صاحب اين زخم زبان از كلمهابتربريدگى از مردم يا انقطاع‏از خير بوده و خداى تعالى در رد گفتارش فرموده او خودش‏منقطع از هر چيز استسخن بى وجهى است. وچون جملهانا اعطيناك…در مقام منت نهادن بود، با سياق‏متكلم مع الغير(ما)آمد كه بر عظمت دلالت مى‏كند، و چون منظور از آن خوشدل ساختن رسول‏خدا(ص)بود مطلب را با واژه اعطاء كه ظاهر در تمليك است بيان داشت و فرمود: ما به تو كوثر عطا كرديم. و اين جمله از اين دلالت‏خالى نيست كه فرزندان فاطمه(ع)ذريه‏رسول‏خدا(ص)هستند، و اين خود يكى از خبرهاى غيبى قرآن كريم است، چون همانطوركه مى‏بينيم خداى تعالى بعد از درگذشت آن حضرت بركتى در نسل آن جناب‏قرار داد، به طورى كه در همه عالم هيچ‏نسلى معادل آن ديده نمى‏شود، آن هم با آن همه بلاهاكه بر سر ذريه آن جناب آوردند و گروه گروه از ايشان را كشتند. فصل‏لربك و انحراز ظاهر سياق و ظاهر اينكه حرففاءبر سراين جمله در آمده، استفاده مى‏شود كه‏امر به نماز و نحر شتر، كه متفرع بر جملهانا اعطيناك الكوثرشده،از باب شكر نعمت‏است، و چنين معنا مى‏دهد، حال كه ما بر تو منت نهاديم‏و خير كثيرت داديم اين نعمت‏بزرگ را با نماز و نحر شكرگزارى كن. و مرادازنحربنا بر رواياتى كه از طرق شيعه و سنى از رسول خدا(ص)واز على(ع)رسيده، و نيز رواياتى كه شيعه از امام صادق و ساير ائمه اهل‏بيت(ع)روايت كرده، دست بلندكردن به طرف گردن در هنگام تكبير گفتن‏براى نماز است (1) . ولى بعضى(2) گفته‏اند: معنايش‏اين است كه نماز عيد قربان بخوان، و شتر هم قربانى. (1)تفسير برهان، ج 4، ص 514 و الدر المنثور، ج 6، ص 403. (2)الدر المنثور، ج 6، ص 403. صفحه : 640 كن، (چون كلمه نحر به معناى سر بريدن شتر به آن نحو خاص است،همچنان كه كلمهذبحبه معناى سر بريدن ساير حيوانات است). بعضى(1) ديگر گفته‏اند: معنايش اين است كه براى پروردگارت‏نماز بخوان، و وقتى‏سر از ركوع بر مى‏دارى به طور كامل بايست. بعضى(2) ديگر معانى ديگرى هم ذكر كرده‏اند. ان شانئك‏هو الابتركلمه: شانى‏ءبه معناى دشمن خشمگين، وكلمهابتربه معناى اجاق كوراست، و اين كسى كه چنين زخم زبانى به آن جناب زده بود عاصى بن وائل بوده. بعضى گفته‏اند: مراد از ابتر منقطع از خير، و يا منقطع از قوم‏خويش است، كه‏خواننده توجه فرمود اين قول با روايات شان نزول نمى‏سازد. بحث روايتى‏رواياتى در باره اينكه مراد ازنحردرفصل لربك‏و انحربلند كردن دست‏ها در موقع اداء تكبير نماز است در الدر المنثور است كه بخارى ابن جرير و حاكم از طريق‏ابى بشر از سعيد بن جبيراز ابن عباس روايت كرده‏اند كه گفت: كوثر آن خيرى است كه خداى تعالى‏به رسول خدا(ص)داد.ابو بشر مى‏گويد: به سعيد بن جبير گفتم جمعى از مردم‏معتقدند كه كوثر نام نهرى دربهشت است.سعيد گفت نهرى هم كه در بهشت است‏يكى ازخيرهايى است كه خداى تعالى به آن جناب ارزانى داشته (3) . و در همان كتاب آمده كه ابن ابى حاتم، حاكم، ابن مردويه،و بيهقى در كتاب‏سنن خود، از على بن ابى طالب روايت كرده‏اند كه فرموده وقتى اين سوره بر رسول‏خدا(ص)نازل شد، از جبرئيل پرسيد: ايننحيرةكه خداى عز و جل مرا بدان مامورفرموده چيست؟گفت: منظورنحيرة نيست، بلكه خداى تعالى مامورت كرده وقتى مى‏خواهى‏احرام نماز ببندى دستهايت را بلند كنى، هم در تكبيرة الاحرام‏و هم در هنگام ركوع رفتن وهم در موقع سر از ركوع برداشتن، كه اين نماز ما و نماز فرشتگانى است كه درهفت آسمان‏هستند، و براى هر چيزى زينتى است، و زينت نماز دست بلند كردن در هر تكبير است. (1 و 2)الدر المنثور، ج 6، ص 403. (3)الدر المنثور، ج 6، ص 402. صفحه : 641 رواياتى راجع به زخم زبان زدن به پيامبر(صلى الله عليه و آله‏و سلم)در مورد نداشتن اولاد ذكور، كسى كه زخم زبان زد، و نزول سوره كوثرو رسول خدا(ص)فرمود:دست بلند كردن يكى از مظاهراستكانت و التماس است كه خداى تعالى(در مذمت كفار)فرموده: فما استكانوا لربهم و مايتضرعون -براى پروردگار خود نه استكانت دارند و نه تضرع و زارى (1) . مؤلف: اين روايت را صاحب مجمع البيان از مقاتل از اصبغ‏بن نباته از آن جناب نقل‏كرده، سپس گفته ثعلبى و واحدى اين روايت را در تفسيرهاى خود آورده‏اند.و نيزگفته همه‏عترت طاهره از آن جناب نقل كرده‏اند، كه معناى نحر بلند نمودن دو دست تا محاذى گودى‏زير گلو در هنگام نماز است (2) . و نيز در الدر المنثور است كه ابن جرير از ابى جعفر روايت كرده كه درذيل آيهفصل لربكگفته است: يعنى نماز بخوان، و در معناى كلمهو انحرگفته: يعنى دستهارادر آغاز نماز و هنگام گفتن تكبير افتتاح، بلند كن (3) . و نيز در همان كتاب است كه ابن مردويه از ابن عباس روايت كرده كه‏در تفسير آيهفصل لربك و انحرگفته: خداى تعالى به رسول گراميش وحى فرستاد كه وقتى تكبير اول‏نمازرا مى‏گويى دستها را تا برابر نحرت – گودى زير گلويت – بلند كن، اين است معناى‏نحر (4) . و در مجمع البيان در ذيل آيه از عمر بن يزيد روايت كرده كه‏گفت: من از امام‏صادق(ع)شنيدم كه در تفسير آيهفصل لربك و انحرمى‏فرمود:اين نحر عبارت‏است از بلند كردن دستهايت تا برابر صورت (5) . مؤلف: آنگاه مى‏گويد: عبد الله بن سنان هم مثل اين حديث‏را از آن جناب نقل‏كرده، و نيز قريب به آن را جميل از آن جناب روايت كرده است (6) . و در الدر المنثور است كه ابن سعد و ابن عساكر از طريق‏كلبى از ابى صالح از ابن‏عباس روايت كرده‏اند كه گفت: بزرگترين فرزند رسول خدا(ص)قاسم، سپس زينب، وآنگاه عبد الله، و پس از او ام كلثوم، و آنگاه فاطمه و در آخر رقيه بود، قاسم ازدنيا رفت و اولين كس از فرزندان آن‏جناب بود كه در مكه از دنيا رفت، و بعد از او عبد الله ازدنيا رفت، و عاصى بن وائل سهمى گفت: نسل او قطع شد، پس او ابتر و بى عقب است،