انواع روشهای تحقیق + دانلود فایل

انواع روشهای تحقیق

 تحقیق را به عنوان کوششی منظم جهت فراهم نمودن پاسخ‌ یا پاسخهایی به سؤالات مورد نظر تعریف کرده‌‌اند. هدف اصلی هر تحقیق حل یک مشکل یا پاسخگویی به یک سؤال و یا دست‌یابی به روابط بین متغییرهاست. اهداف فوری هر تحقیق از قبیل:
کاوش:(Exploration ) توصیف:(Description ) پیش بینی:(Prediction ) تبیین و کنترل(Explanation ) و عمل:(Action ) محقق را کمک می‌کند تا دریابد چه سؤالاتی را بپرسد و بدنبال چه پاسخهایی بگردد

برای درک بهتر اهداف تحقیق هر یک ازآنها را ذیلاً بطور مختصر توضیح می‌دهیم.:

کاوش:
تحقیق اکتشافی شامل کوششی است برای تصمیم‌گیری اینکه آیا پدیده‌ای وجود دارد یا خیر. این نوع تحقیق سؤال کلی آیا x وجود دارد؟ را پاسخ می‌گوید. این نوع تحقیق ممکن است بصورت بسیار ساده نظیر اینکه آیا کدامیک از دانشجویان دختر یا پسر در ردیفهای جلو کلاس می‌نشینند؟ مطرح گردد . اگر دریابیم که یکی از این دو جنس جلو کلاس می نشینند , در آنصورت یک پدیده اجتماعی را کشف کرده‌ایم که مسلماً مستلزم بررسیهای دیگری نیز خواهد شد. این نوع تحقیق ممکن است بصورت پیچیده‌تر مانند «جستجو برای الگوهایی در میان انواع ویژگیهای مختلف شخصیت جهت خودکشی» نیز مطرح گردد.

توصیف:
تحقیق توصیفی شامل آزمایش یک پدیده برای بیان تعریف کاملتری از آن یا تفاوت آن با سایر پدیده‌ها می‌باشد. فرض کنید که نتیجه یک تحقیق اکتشافی نشان داده‌است که دانشجویان دختر معمولاً در ردیفهای جلوی کلاس می‌نشینند. اگر بخواهیم این پدیده را بیشتر تعریف کنیم باید دریابیم که معنی ردیف جلوی کلاس چیست. برای این منظور شاید کلاس را با دو یا چهار قسمت تقسیم کنیم و نزدیکترین قسمت را جلوی کلاس بنامیم. یا شاید کلاسهای مختلف دیگر را بازدید نموده و مشخص نمائیم که آیا این عمل (جلونشستن) به موضوع درسی, اندازه کلاس, مدرس و یا سایر ویژگیها ارتباطی دارد یا خیر. توصیف ویژگیهای کل جمعیت یک کشور نیز از این نوع تحقیق است. تحقیق توصیفی می‌تواند درباره یک موضوع یا فرد یا یک حادثه در زمانی که اطلاعات جمع‌آوری می‌شوند, بکار رود. این نوع تحقیق برای مقایسه نیز استفاده می‌شود.

پیش‌بینی:
تحقیق پیش‌بینی, محقق را قادر می‌سازد که با شناسایی روابط و داشتن اطلاعات درباره یک عامل یا متغییر درباره عامل دیگر پیش‌بینی نماید مانند رابطه ساعت معینی از روز و احتمال بازشدن مغازه‌ها در یک شهر و یا رابطه بین آزمون ورودی به دانشگاهها و موفقیت در سال اول. این نوع تحقیق فرد را قادر می‌سازد که درباره روابط متغیرها حدس بزند اما کاملاً مطمئن نمی‌سازد.

تبیین:
تحقیق توضیحی شامل آزمایش رابطه علت ومعلول بین دو پدیده و یا بیشتر است مانند رابطه بین شاخصهای اقتصادی و وابستگی به مذهب.

عملی:
تحقیق عملی مربوط به انجام کاری برای حل یک مشکل اجتماعی است. این نوع تحقیق می‌تواند هر یک از اهداف ذکر شده قبلی را دربرداشته اما باید به آنها موضوع حل مشکل و یا انجام دادن کاری را نیز اضافه کرد. مثلاً محققی دریافت که بعدازظهرها و هنگامی که دمای هوای بیرون مناسب است مردم دستگاههای تهویه را روشن می‌کنند و بدین طریق برق زیادی مصرف می‌گردد او برای شناسائی این مشکل تجربه‌ای را به معرض آزمایش گذارد تا از مصرف بی‌رویه برق جلوگیری کند چهار گروه از مردم را برای کار تحقیق خویش در نظرگرفت که به یک گروه توسط نموداری نشان می‌داد که چقدر برق مصرف می‌کنند به گروه دیگر بوسیله یک چراغ مشخص می‌کرد که چه وقت درجه حرارت بیرون کمتر از داخل است. گروه سوم هم بوسیله نمودار و هم با علامت چراغ موضوع را متوجه می‌شدند اما گروه چهارم نه از نمودار و نه از چراغ استفاده می‌کردند او دریافت که استفاده از نمودار به تنهایی در کاهش مصرف برق تأثیری ندارد اما علامت چراغ چه همراه با نمودار و با بدون آن باعث می‌شود که مصرف برق کم گردد و بدین طریق توانست با تحقیق عملی خود این مشکل اجتماعی را از بین ببرد.

بطور کلی تحقیق عملی یکی از جنبه‌های بسیار مهم علم است و بدین وسیله می‌توان کاربرد سایر تحقیقات را آزمایش کرد همه ما می‌خواهیم که جهان اطراف خود را بهتر بسازیم, اما پیچدگی جهان ایجاب می‌نماید که راه‌حلهای احتمالی مسائل را قبل از آنکه آنها را در یک مقیاس وسیع اجراء نمائیم در مقیاس کوچکتری آزمایش کنیم.
بطور خلاصه هر تحقیق را بر اساس هدف یا قصدی که دنبال می‌کند می‌توان به سه دسته زیر نیز تقسیم نمود.
۱- تحقیق بنیادی: Basic or Fundamental Research

هدف این نوع تحقیق ایجاد نظریه از طریق کشف اصول یا قواعد کلی است و توجهی به کاربرد عملی یافته ندارد. نتایج این گونه تحقیق اغلب مجرد و کلی هستند. بیشتر تحقیقات در زمینه یادگیری از این نوعند.
۲- تحقیق کاربردی: Applied Research

هدف این نوع تحقیق آزمون مفاهیم نظری در موقعیتهای مسائل واقعی زندگی و حل مشکلات ملموس است و نتایج این تحقیق عینی و مشخص می‌باشد تحقیقات آموزشی در حالت کلی کاربردی می‌باشند.
۳- تحقیق عملی: Action Research

هدف این نوع تحقیق بر کاربرد فوری متمرکز است و به ایجاد نظریه یا کاربرد عمومی یافته‌ها توجهی ندارد. تأکید آن بر حل مشکلات فوری و موقعیتهای محلی می‌باشد. تحقیقات آموزشی محلی و منطقه‌ای از این نوع می‌باشند.

انواع دیگر روشهای تحقیق

تحقیق و پژوهشی برای آگاهی و شناخت مجهولات و پی‌بردن به مسائل ناشناخته صورت می‌گیرد در انسان میل به داشتن و کشف حقایق حالت فطری داشته و همین امر یکی از عوامل مؤثر در پیشرفت امر تحقیق و ایجاد روشهای مختلف بوده است انسان همواره برای رسیدن به مقصود و حل مشکلات, راههای مختلف را تجربه می‌نماید و مناسب‌ترین راه و روش را انتخاب می‌کند بنابراین روش تحقیق عبارت از بکارگیری راه و روش خاصی است که اطلاعات مناسبتر و بیشتر را درباره موضوع مورد مطالعه فراهم نموده و عوامل و علل مرتبط بدان را مشخص نماید.

در علوم مختلف از روشهای مخصوص و متفاوت برای مطالعه و بررسی استفاده می‌شود تا شناخت موضوع تحت بررسی را ممکن گرداند درعلوم انسانی نیز روشهای تحقیق بصورتهای گوناگون تقسیم‌بندی شده‌اند که رایج‌ترین آنها به قرار زیر است (لازم به توضیح است که تعیین‌کننده نوع روش تحقیق مربوط به ماهیت سؤال مورد بررسی و نوع اطلاعاتی است که برای شناخت موضوع, جمع‌آوری می‌شود).
۱- روش تاریخی Historical Method

۲- روش توصیفیDescriptive Method

۳- روش تجربی Experimental Method

در زیر به توضیح مختصر هر یک از این روشها می‌پردازیم:

تحقیق تاریخی

تحقیق تاریخی فعالیتی است برای شناخت واقعیت‌های گذشته و یک از دشوارترین انواع پژوهش است این تحقیق وقایع مربوط به گذشته را مورد تعبیر و تفسیر و ارزیابی قرار می‌دهد. در این روش هدف این است که وقایع گذشته دقیق و درست شناسایی شوند تا وضع موجود بهتر درک گردد در روشهای دیگر مانند توصیفی یا تجربی محقق می‌تواند نمونه مورد مطالعه را با میل خود انتخاب نماید, اما در تحقیق تاریخی مجبور است فقط اطلاعات و اسنادی را که از گذشته باقی مانده‌اند مورد بررسی قرار دهد بررسی وضع تعلیم و تربیت ایران در دوران قاجار نمونه‌ای از تحقیق تاریخی است بررسی روند آموزش عالی ایران از تشکیل دانشگاه جندی‌شاپور تا تأسیس دارالفنون مثال دیگری از این نوع تحقیق می‌باشند.

تحقیق توصیفی

مطالعات توصیفی برعکس تحقیقات تاریخی در مورد زمان حال به بررسی می‌پردازد. این نوع تحقیق به توصیف و تفسیر شرایط و روابط موجود می‌پردازد این گونه تحقیق وضعیت کنونی پدیده یا موضوعی را مورد مطالعه قرار می‌دهد و دارای انواع گوناگونی بدین قرار است:

الف) تحقیق برآوردی : موقعیت یک پدیده را در یک زمان توصیف می‌کند این روش هیچگونه فرضیه‌ای را پیشنهاد نمی‌کند روابط متغییرها را مورد مطالعه قرار نمی‌دهد و برای اقدامات بعدی توصیه‌ای نمی‌کند بلکه صرفاً موقعیت موجود را توصیف می‌کنند مثال توصیف پیشرفت دانشجویان در جهت اهداف آموزشی دروس در یک زمان معین یا سرشماری عمومی برای مشخص نمودن وضعیت جمعیت کشور.

ب) تحقیق ارزشیابی: این روش به ارزش‌گذاری درباره فوائد اجتماعی, مطلوب بودن یا مؤثر بودن یک فرایند, محصول, یا برنامه می‌پردازد و به کاربرد یافته‌های خود توجه دارد. این نوع تحقیق اغلب با توصیه‌هایی در جهت اقدامات سازنده همراه می‌باشد و در پی یافتن قوانین کلی و قابل گسترش به سایر موقعیتها نیست. مثال: بررسی میزان ثمربخشی برنامه‌های آموزشی دانشگاهها, اجرای برنامه رشته‌های علوم پایه تا چه اندازه صلاحیتهایی را که کمیته برنامه‌ریزی دانشگاهها تدوین نموده‌اند عملی می‌سازد, یا آیا وسایل و امکانات یک کتابخانه معین مناسب می‌باشند؟

می‌توان مطالعات پی‌گیری (follow- up study) را یکی از انواع تحقیق ارزشیابی دانست این نوع تحقیق افراد را پس از گذراندن یک دوره آموزشی یا یک دوره درمانی و یا دوره تحصیلی مورد مطالعه قرار می‌دهد هدف این نوع مطالعه این است که مشخص کند تأثیر مؤسسه یا دوره خاص بر افراد چه بوده است این نوع مطالعه می‌تواند اطلاعات مفیدی را در مورد دوره‌های آموزشی یا کار مؤسسات در اختیار قرار دهند تا بتوان تغییرات لازم را در برنامه‌ها به عمل آورد مثال : مطالعه موفقیت در شغل و یا موفقیت در یافتن شغل فارغ‌التحصیلان دانشگاهها یا ارزیابی پیامدهای آموزش ضمن خدمت اعضای هیأت علمی دانشگاهها در آموزش .

ج) مطالعه موردی : عبارت از مطالعه عمیق و گسترده یک مورد در مدت زمان است. در این روش یک فرد یک خانواده, یک گروه و یا یک دانشگاه مورد مطالعه دقیق و همه جانبه قرار می‌گیرد هدف مطالعه شناخت کلیه متغیرهای مربوط به مورد است بهترین مثال در این مورد مطالعه پزشکی یا روانکاوی روی یک فرد است این روش می‌تواند به عنوان زمینه‌ای برای مطالعات وسیع بعدی مورد استفاده قرار گیرد .

د) مطالعه پیمایشی : این روش شامل جمع‌آوری اطلاعات به طور مستقیم از گروهی از افراد است نمونه مطالعات پیمایشی معمولاً بزرگ است( از ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیون نفر ) به وسیله این روش اطلاعات مختلفی را می‌توان بدست آورد که کلاً شامل ۳ نوع می‌باشند:

اطلاعات در مورد واقعیتها, عقاید و رفتارها, واقعیت عبارت است یک پدیده یا ویژگی که بتوان آن را مشاهده نمود و شامل متغیرهایی نظیر سن, نژاد جنس، درآمد و سالهای تحصیل می‌باشند. به طور کلی واقعیتها شامل هر چیزی هستند که بتوان آن را مورد رسیدگی قرار داد . عقیده عبارت از بیان یک پاسخ احساس و یا یک رفتار عمدی است . عقاید را می‌توان به طور عینی اندازه گرفت اما نمی‌توانند مورد رسیدگی قرار گیرند. رفتار شامل عمل است که توسط فرد صورت می‌گیرد .

تحقیق پیمایشی متغیرهای محدودی را در مورد تعداد زیادی از افراد مورد مطالعه قرار می‌دهد. مؤسسه کالوپ از این روش برای بررسی عقاید مردم در سیاست وتجارت استفاده می‌کنند. پژوهشگران در اقتصاد، مردم‌شناسی، روان‌شناسی، بهداشت و تعلیم وتربیت از این روش استفاده می‌کنند. تحقیق پیمایشی، برعکس تحقیق تاریخی با پدیده‌هایی که در زمان حال اتفاق می‌افتند سروکار دارند .

هـ ) تحقیق تکاملی( توسعه‌ای): شامل داشتن اطلاعات دقیق در زمینه‌های توسعه برنامه‌ها و رشد و تکامل افراد می‌باشد. این نوع مطالعه به بررسی میزان تغییرات و الگوهای برنامه‌ها و یا رشد افراد در طول مدت زمان می‌پردازد و ممکن است به دو روش طولی (تداومی) و عرضی(مقطعی) صورت گیرد.

و) مطالعات همبستگی: یکی از روشهای بسیار متداول در تحقیقات توصیفی است که به بررسی روابط دو متغیر می‌پردازد. مثال: رابطه بین معدل ششم متوسطه با موفقیت در دوران تحصیل در دانشگاه . در مطالعاتی که بمنظور تدوین فرضیه و یا آزمون آن تدوین شده‌اند می‌توان از روش همبستگی استفاده نمود. برای محاسبه همبستگی بین دو متغیر از ضریب همبستگی استفاده می‌شود چون ممکن است متغیرهای تحقیق از نوع مقیاسهای مختلف اندازه‌گیری (اسمی, رتبه‌ای, فاصله‌, نسبی) باشد. بنابراین برای محاسبه میزان ارتباط بین دو متغییر از ضرایب مختلف همبستگی استفاده می‌گردد. ضریب همبستگی بین ۱+ تا ۱- در تغییر است.

ز) تحقیقات پس از وقوع : این نوع تحقیقات به بررسی روابط علت و معلولی بوسیله بررسی پی‌آمدهای موجود می‌پردازد. اگر سؤال تحقیق هنگامی مطرح گردد که مقدار متغیر مستقل قبلاً و بطور طبیعی مشخص باشد, چنین تحقیقی را بعد از وقوع می‌نامند. محقق کار خود را با مشاهده و بررسی متغییر یا متغییرهای وابسته شروع می‌کند تا بتواند به متغییر یا متغییرهای مستقل برسد. درواقع از معلول شروع می‌کند تا بتواند علت را جستجو کند اگر هدف محقق بررسی میزان موفقیت دانشجویان مجرد و متأهل باشد. ناچار است که از میان دانشجویان مجرد و متأهل موجود در دانشگاه تعدادی را انتخاب و موفقیت آن دو را مورد مطالعه قرار دهد. بررسی علل خودکشی, علل حوادث رانندگی, یا علل طلاق مثالهایی از تحقیقات پس از وقوع می‌باشند. لازم به تذکر است که برخی از دانشمندان این تحقیق را از نوع توصیفی جدا نموده و آن را در طبقه‌بندی مجزایی به همین اسم قرار می‌دهند.

تحقیق تجربی

تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روشهای تحقیق است که برای آزمون فرضیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرکها, روشها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می‌باشد. از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها (Manipulation or Intervention ) و کنترل شرایط(control) نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب(Randomization ) تصادفی انتخاب شده‌اند, مورد مشاهده قرار می‌دهد.
در این تحقیق, پژوهشگران به منظور کشف روابط علت و معلولی یک یا چند گروه را به عنوان گروه تجربی تحت شرایط خاص (متغیر مستقل) قرار می‌دهد و نتایج را (متغیر وابسته) با گروه و یا گروههای گواه که تحت چنان شرایطی نموده‌اند, مقایسه می‌کند. بررسی اثرات دو روش مختلف تدریس (متغیر مستقل) در پیشرفت تحصیلی (متغیر وابسته) دانشجویان دانشگاه با استفاده از گروههای تجربی و گواه, با بررسی اثرات یک برنامه آموزشی استعمال مواد مخدر نمونه‌هایی از تحقیقات تجربی هستند.
هنگامی که انتخاب افراد تحت تجربه بصورت تصادفی ممکن نباشد و یا نتوان متغییرهای مستقل را کاملاً دستکاری و یا در آنها مداخله نمود از روش تحقیق نیمه ـ تجربی Quasi-Experimental یا شبیه تجربی استفاده می‌شود. اغلب تحقیقاتی که در مورد انسان و به شیوه تجربی انجام می‌گیرد, معمولاً از نوع شبیه تجربی می‌باشند.

اعتبـارات داخـلی و خارجـی تحـقیقInternal and External Validity

هدف هر تحقیق, خصوصاً تحقیقات تجربی, مشخص نمودن تأثیر یک یا چند متغییر مستقل روی یک یا چند متغیر وابسته می‌باشد. بنابر این در طراحی هر مطالعه, پژوهشگر باید کاملاً مواظب باشد که عوامل اخلال‌گر و خطاها در نتایج تحقیق و تعبیر و تفسیر آنها وارد نشوند. در هر تحقیق باید شرایط مناسب کنترل آنچنان فراهم گردند که عوامل مختلف, اعتبار داخلی و خارجی را به خطر نیاندازند.
شناخت این عوامل محقق را قادر خواهد ساخت تا از آنها جلوگیری نموده و یا تا حد ممکن تأثیر آنها را کاهش دهد.
از لحاظ آماری, ‌اعتبار نشانگر این است که یک آزمون یا ابزار اندازه‌گیری چیزی دارد که ادعا به اندازه‌گیری آن می‌کند, بسنجد. بنابراین یک ترازو باید واقعاً وزن را بسنجد و یک گرماسنج, درجه حرارت هوا را اندازه بگیرد و یک آزمون ریاضی قادر باشد معلومات ریاضی گروه خاصی از افراد را اندازه بگیرد در محاسبه آماری اعتبار می‌توانیم عددی را بدست بیاوریم که نمایانگر میزان سنجش آزمون از خصوصیات مورد نظر است. این امر در مورد اعتبار طرح تحقیق صادق نیست.

در رابطه با طرح تحقیق, اعتبار بر اساس یک اندازه‌گیری فنی از درستی و صحت مطالعه محاسبه می‌شود. در این مورد اعتبار بر دو نوع داخلی و خارجی تقسیم می‌شود. این دو مفهوم و رابطه آنها با طرح تحقیق بطور مفصل توسط Campbell و Stanley (1963) بیان و بحث شده‌اند که در اینجا به طور خلاصه توضیح داده می‌شوند.

اعتبار داخلی(درونی) Internal Validity

منظور از اعتبار داخلی این است که نتایج حاصل تا چه اندازه مربوط به تأثیر متغییر(های) مستقل بر روی متغیر(های) وابسته می‌باشند. محقق تا چه اندازه اطمینان دارد که نتایج حاصله بر اثر عواملی غیر از متغییر(های) مستقل نمی‌باشند. داشتن اعتبار لازمه هر نوع تحقیقی است. همانگونه که داشتن پایائی لازمه هر نوع تست و یا وسیله اندازه‌گیری می‌باشد. عواملی چند می‌توانند اعتبار داخلی را به خطر بیاندازند زیرا این عوامل فرضیه‌هایی را غیر از آنچه که محقق مورد نظر دارد مطرح می‌سازند. اگر محقق بتواند متغییر مستقل را دقیقاً کنترل نموده و دستکاری نماید در اینصورت می‌تواند تأثیر آن را بر متغیر وابسته اندازه ‌بگیرد, اما اگر کنترلها و محافظت‌ها دقیق و مناسب نباشند, عواملی که در کنترل محقق قرار نگرفته‌اند نتایج را تحت تأثیر قرار داده و فرضیه‌های محقق بطور دقیق آزمایش نمی‌شوند. اثر برخی از این عوامل ممکن است از طریق ایجاد گروه کنترل در تحقیق حذف گردند, اما تعدادی دیگر از آنها نیاز به طرحهای پیچیده‌تر و دقیق‌تر دارند. عواملی که اعتبار داخلی را به خطر می‌اندازند بدین قرارند:
عامل تاریخ (History ): این عامل شامل حوادث و رویدادهایی هستند که در فاصله زمانی بین دو گونه اندازه‌گیری(پیش آزمون و پس آزمون) روی می‌دهند. هر قدر این فاصله زمانی بیشتر باشد احتمال رخداد بعضی عوامل بر آزمودنیها و نهایتاً در نتایج تحقیق بیشتر می‌شود. این عامل زمانی دارای تأثیر زیاد است که طرح تحقیق شامل یک گروه و اجرای دو آزمون (پیش آزمون و پس آزمون ) باشد. برای کنترل عامل تاریخ می‌توان مدت زمان مطالعه را در حد ممکن کاهش داد, مخصوصاً از گروه کنترل (گواه) استفاده نمود, و زمان مطالعه را با توجه به شرایط تغییر داد.

عامل رشد (Maturation ): هرگونه تغییراتی که درحین اجرای تحقیق در آزمودنیها روی دهد به عنوان عامل رشد محسوب می‌گردد. تغییراتی از قبیل خستگی,‌گرسنگی و مخصوصاً رشد جسمانی, عقلانی, عاطفی, اجتماعی و اخلاقی میتوانند برنتایج مطالعه مؤثر باشند. اگر مدت زمان مطالعه طولانی باشد , همواره ممکن است که در فاصله بین دو آزمون تغییراتی ناشی از رشد در آزمودنیها باعث اخلال در نتایج تحقیق گردد. کاهش زمان مطالعه و داشتن گروه کنترل می‌توانند بعنوان بهترین تدابیری برای کاهش تأثیر عامل رشد به کار روند.

عامل آزمون (Testing): در تحقیقاتی که نیاز به پیش آزمون و پس آزمون دارند, اجرای آزمون اولیه می‌تواند بعنوان عاملی غیر از متغیر مستقل بر نتایج تأثیر گذارد. بنابر این هرگونه تغییر در نتایج آزمون نهایی که در اثر آزمون بار اول در آزمودنیها یا نمونه‌ها بوجود آید بعنوان عامل آزمون قلمداد می‌گردد که می‌تواند به ازای اثرات سوء و مخل باشد. معمولاً در نتیجه تجربه آزمون اول و آشنایی با آن ممکن است آزمون دوم (نهایی) تحت تأثیر قرار گیرد, ‌بعنوان مثال اگر آزمودنیها پس از اجرای آزمون اول متوجه شوند که میزان سوگیری آنها نسبت به نژادهای مختلف در دست بررسی است سعی خواهند نمود تا در آزمون دوم سؤالات را به گونه‌ای پاسخ دهند که به تعصب نژادی متهم نگردند.

برای کنترل این عامل می‌توان فاصله ‌زمانی دو آزمون را افزایش داد, تا حد ممکن از اجرای دو آزمون خودداری کرد, و یا به جای دو بار استفاده از یک آزمون, از دو آزمون مختلف که چیز یکسانی را بسنجند, سود جست.

ابزار اندازه‌گیری(Measuring Instrument): تغییرات در وسایل و ابزارهای اندازه‌‌گیری یا تفاوتهای مربوط به کسانیکه بعنوان مشاهده‌گر یا نمره‌گذار محسوب می‌شوند, می‌توانند به جز اثرات متغییر مستقل, بر نتایج مؤثر باشند. وسایل و ابزارهای اندازه‌گیری باید در درجه اول دقیق و معتبر و در درجه دوم بگونه‌ای صحیح مورد استفاده قرار گیرند.

محققی که از ابزارهای مختلف آزمایشگاهی برای جمع‌آوری داده‌های خود استفاده می‌کند باید سعی نماید که درستی و دقت این ابزارها را مورد آزمایش قرار دهد و در صورتیکه چند فرد به انجام آزمایشها مشغولند, ‌باید قبلاً برای این منظور تربیت شده و هماهنگی کافی و لازم را درکار با دستگاهها و یا انجام آزمونها بعمل آورند.
برای جلوگیری از اثرات نامطلوب این عامل باید از دستگاهها, ابزارها و یا آزمونهای معتبر و پایا استفاده نمود و در صورت ممکن یک فرد جمع‌آاوری اطلاعات یا انجام آزمایشها را به عهده گرفته در صورتی‌که قرار است چند نفر به انجام این مهم اشتغال داشته باشند. , قبلاً راهنمایی و هماهنگی‌های لازم صورت گیرد.

بازگشت آماریStatistical Regression : در تحقیقات مربوط به انسان, مخصوصاً در مورد آموزشهای جبرانی و زمانی‌که از گروههای آزمایشی با خصوصیت در حد بالا و یا پایین استفاده شود, گرایش این گروهها به میانگین حالت طبیعی داشته و جدا از تأثیرات متغییر مستقل عمل می‌کند.
برای کنترل اثر بازگشت آماری در تحقیقات معمولاً سعی می‌شود از روش انتخاب تصادفی استفاده شود تا نمونه بتواند نماینده واقعی جامعه آماری محسوب گردد.

انتخاب آزمودنیها Differential Selection of Subjects: چگونگی انتخاب آزمودنیها در گروههای تجربی و کنترل ممکن است به غیر از اثر متغییر مستقل بر نتایج تحقیق مؤثر باشد. مثلاً قرار دادن افراد داوطلب در یک گروه و سایر آزمودنیها در گروه دیگر می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد. هر گونه تفاوت و اختلاف در افراد گروه تجربی و گروه کنترل می‌تواند اثر واقعی متغییر مستقل را از بین ببرد.
برای کنترل اثر این عامل می‌توان از انتخاب تصادفی و یا گزینش صرفاً یک گروه تجربی استفاده نمود.

اثر افت تجربی ( از دست دادن آزمودنیها)Experimental Mortality: احتمال کم شدن و از دست دادن آزمودنیها از شروع تحقیق تا پایان آن همواره وجود دارد ممکن است آزمودنیها در مدت انجام تحقیق دست از همکاری با محقق بردارند و یا از محل انجام تحقیق به شهر دیگری منتقل شده و یا دچار مرگ و میر گردند. گاه دیده شده است که در اثر افت آزمودنیها امکان مقایسه‌های مختلف در تحقیق ممکن نگردیده و در نتایج اثرات بوجود سوئی آورده است. برای رفع این مشکل معمولاً آزمودنیها را بیش از تعداد مورد نیاز انتخاب می‌کنند و ضمناً در صورت ممکن می‌توان طول مدت انجام تحقیق را بنحوی کاهش داد.

تأثیر متقابل عوامل Interaction arong Factors : عوامل مؤثر بر اعتبار داخلی می‌توانند بصورت گروهی نیز عمل نموده و نتایج تحقیق را تحت تأثیر قرار دهند. مثلاً عواملی چون انتخاب آزمودنیها, ابزار اندازه‌گیری و یا افت آزمودنیها می‌توانند بصورت ترکیبی, نتایج را تحت تأثیر قرار داده و اثر متغییر مستقل را کاهش دهند.

اعتبار خارجی External Validity

در طرح تحقیق علاوه بر اینکه اندازه‌گیری دقیق اثر متغیر‌(های) مستقل بر متغییر(های) وابسته مورد توجه محقق است, میزان تعمیم‌پذیری نتایج نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. قابلیت تعمیم یافته‌های تحقیق به سایر جمعیتها, مجموعه‌ها, تدابیر تجربی و یا متغیرهای اندازه‌گیری مربوط به اعتبار خارجی تحقیق است. در این مورد سؤالات زیر قابل تعمق می‌باشند. آیا نتایج حاصل از تحقیق قابل تعمیم به جمعیت وسیعتر و موقعیتهای متفاوت هستند یا اینکه صرفاً به موقعیتهای معین همین تحقیق منحصر می‌شوند؟ آیا یافته‌های تحقیق را می‌توان به متغیرهای تجربی و متغییرهای اندازه‌گیری مشابه تعمیم داد؟ اگر بتوان نتایج از یک تحقیق را به جمعیت وسیعتر, موقعیتهای متفاوت و متغییرهای بیشتر عمومیت بخشید, آن تحقیق از اعتبار خارجی بیشتری برخوردار است.

بطورکلی, خوبست محقق در قدمهای اولیه برای کشف یک موضوع یا مسئله توجه خود را به کنترل عواملی که اعتبار داخلی را تهدید می‌کنند, معطوف داشته تا با دقت و صحت بیشتری آن را مورد مطالعه قرار دهد و در قدمهای بعدی باید توجه خود را معطوف به کاربرد و تعمیم‌پذیری نتایج نماید. همانگونه که عوامل متعدد می‌توانستند اعتبار داخلی را تهدید نماید, عواملی نیز وجود دارند که قدرت تعمیم یافته‌ها را به خطر می‌اندازند.این عوامل بقرار زیرند:

۱- اثرکنش متقابل گزینش و متغییرتجربی : Interaction of selection and Experimental variable
ویژگیهای افراد گروه نمونه که برای شرکت در مطالعه انتخاب شده‌اند, می‌توانند بر چگونگی تعمیم یافته‌های تحقیق مؤثر باشند. درست است که انتخاب تصادفی گروه نمونه روش بسیار مناسبی برای این منظوراست, اما با توجه به جامعه آماری مورد نظر قابلیت تعمیم نتایج کم و یا زیاد می‌شود. بهرحال, خصوصیات آزمودنیهای مورد مطالعه نظیر, سن, جنس, هوش, وضعیت اقتصادی و خصوصیات دیگر می‌توانند بر متغییر مستقل اثر بگذارد.

۲- اثر واکنش آزمونReactive effect of Testing :

هنگامی‌که در تحقیق از پیش آزمون استفاده می‌شود, تعمیم پذیری نتایج را محدود می‌سازد, پیش آزمون می‌تواند حساسیت آزمودنیها را نسبت به متغییر مستقل کم و یا زیاد نماید, زیرا که ممکن است توجه آنها را به مسائل, موضوعات و حوادثی که قبلاً از آنها بی‌اطلاع بوده‌اند, برانگیزد و در نتیجه چنین آزمودنیهایی به بیش از این نماینده واقعی جمعیتی که قبلاً از آن انتخاب شده‌اند, نخواهند بود.

۳- اثرات واکنشی روشهای تجربیReactive effects of experiment :

روشهای تجربی ممکن است اثراتی را به جا گذارند که باعث محدودیت تعمیم‌پذیری نتایج تحقیق گردد. مثلاً اگر شرایط تجربی مطالعه باعث شود که آزمودنیها آگاه گردند که تحت شرایط آزمایش هستند. همین آگاهی باعث می‌شود در عملکرد‌های آنها تغییراتی حاصل شده و موفقیت مصنوعی در مطالعه بوجود آید.
(Hawthorne Effect) به طور کلی, یافته‌های قابل مشاهده در آزمایشگاه و یا در شرایط تجربی ممکن است دارای کاربرد مستقیم در زندگی واقعی و شرایط طبیعی را نداشته باشند.

۴- تداخل چند متغییرMultiple-Treatment Interference

در برخی از تحقیقات بجای استفاده از یک متغییر مستقل ممکن است چندین متغییر در تحقیق وارد شوند. در چنین وضعی مجزا بودن اثر هر یک از این متغییرها کار دشوار است زیرا آنها بر یکدیگر تأثیر می گذارند. تعمیم نتایج در چنین شرایطی منحصر به نمونه و جامعه‌ای می‌شود که تجارب مشابهی از متغییر‌های مورد تجربه را دارند