تاثیر منفی استفاده از هرمون رشد در گوشت + دانلود فایل

با وجود تمام مشکلات اقتصادی خانواده ها از سهم محصولات دامی مثل گوشت و شیر در تأمین جیره پروتئینی سبد خانوار ایرانی نمی توان صرف نظر کرد. عرضه و تقاضا در بازار نشان می دهد اگرچه همیشه نوساناتی در تولید و عرضه این محصولات بوده است اما خانواده ها همچنان ناگزیر از مصرف شیر، گوشت و تخم مرغ هستند؛ به طوری که سالانه حدود ۵/۱ میلیون تن گوشت مرغ در واحدهای پرورش مرغ گوشتی کشور تولید می شود. پس اطمینان و آگاهی کامل مصرف کننده از صحت و سلامت این دسته از مواد غذایی را نمی توان خواسته گزافی دانست…

ارگان های مختلفی در حوزه نظارت و حفظ سلامت و امنیت غذایی فعال و مسوول اند که مهم ترین آنها سازمان دامپزشکی کشور است. با وارد دانستن برخی انتقادات به عملکرد برخی از این نهادها، نباید از دایره انصاف خارج شد و نقش یکسری سودجویی ها، شایعات و باورهای نادرست را در آسیب رسیدن به اعتماد مصرف کنندگان به سلامت غذا نادیده گرفت. به خاطر داشته باشیم که اولاً در صنعت دامپروری به دلیل زنده و پویا بودن سیستم، ارتباطات بسیار پیچیده و غیرقابل پیش بینی تر از سایر صنایع است که این مساله گاه قضاوت را مشکل می سازد و ثانیاً هر گونه تأثیرگذاری بر رابطه غذایی دام و انسان با مطالعه و صرف زمان و انرژی سازماندهی شده و کار پایه ای ممکن خواهد بود. به صورتی که این اصل در آرمان دامپزشکی کشور «دام سالم، غذای سالم، انسان سالم» نمود پیدا می کند. در این مطلب کلیاتی در مورد کم و کیف استعمال هورمون های محرک رشد در دامپروری و تولید گوشت، مطرح شده است.

هورمون چیست؟

هورمون ها همان ترکیباتی هستند که به طور طبیعی در بدن حیوان و انسان تولید می شوند. آنها در واقع پیام های شیمیایی محسوب می شوند که توسط غدد مترشحه داخل بدن تولید شده و از طریق خون به بخش هدف یعنی محل تأثیر خود راه پیدا می کنند. مقادیر تولیدی هورمون ها بسیار جزیی است اما عملکردشان در رشد و تولید مثل بسیار پراهمیت است.

هورمون ها از نظر ساختار شیمیایی متفاوتند. برخی ساختمان استروییدی (اساس لیپیدی) و برخی دیگر ساختمان پروتیینی دارند (مثل انسولین). هورمون های استروییدی در مصرف خوراکی جذب شده و فعال می مانند. اما هورمون های پروتیینی معمولاً ساختمان و فعالیت زیستی خود را در محیط معده از دست می دهند.

تاریخچه

در حدود سال ۱۹۳۰ عده ای محقق تجربی با به دست آوردن عصاره غده هیپوفیز گاو و تزریق آن به گاوهای شیری تحت آزمایش به این نتیجه رسیدند که این ماده موجب افزایش شیر دام می شود. بعدها مشخص شد عامل این افزایش، هورمون رشد گاوی (bGH) بوده است. با فاصله حدود ۵۰ سال، امکان تولید انبوه این عامل توسط فرآیندهای زیست فناوری فراهم شد و محصولی تحت عنوان هورمون رشد نوترکیب گاوی یا سوماتوتروپین نوترکیب گاوی برای مصرف در گاوهای شیری توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) مجوز گرفت. در سال ۱۹۳۰، اثرات رشدافزای هورمون استروژن بر تولید گوشت قرمز و مرغ تأیید و بعد از شناخت فرمول شیمیایی این هورمون امکان ساخت صنعتی آن فراهم و تقریباً از سال ۱۹۵۰ مورد مصرف قرار گرفت.

از چند سال پیش ۶ نوع مختلف از هورمون های استروییدی با مجوز FDA در صنعت دامپروری و به خصوص پرواربندی ( پرورش گوساله گوشتی ) ایالات متحده، کانادا و چند کشور دیگر استفاده می شود. سه هورمون مورد استفاده استرادیول، پروژسترون و تستوسترون جزو هورمون های طبیعی جنسی هستند و سه هورمون دیگر با نام های زرانول، استات ترنبولون و استات ملنگسترول در واقع شکل صناعی همان هورمون های جنسی اند.

چرا و چگونه؟

اثرهورمون های استروییدی طبیعی بدن در تحریک رشد دام و انسان به اثبات رسیده است. به دلیل افزایش رشد و حجم گوشت همچنین بازدهی بهتر مواد غذایی (کاهش ضریب تبدیل غذایی) در تولید گوشت، این هورمون ها مورد توجه قرار گرفتند و سابقه مصرف شان در کشورهایی نظیر ایالات متحده به بیش از ۵۰ سال می رسد. اکثر این هورمون ها به فرم کاشتنی در زیرجلد گوش دام استفاده می شود و بعضی دیگر به شکل مخلوط خوراکی و گاه تزریقی مورد استفاده قرار می گیرند. ظاهراً هیچ زمان منع مصرفی هم برای گوشت دام های تحت تجویز این هورمون ها وجود ندارد. گفته می شود این مواد با کاهش ذخایر چربی در تولید گوشت لخم نیز مؤثرند. دکتر مارک اسپایر، استادیار دانشگاه کانزاس معتقد است که هورمون های استروییدی ۱۰ تا ۱۵ درصد در افزایش وزن تأثیر داشته و به همین میزان ضریب بازدهی غذای مصرفی دام را بالا می برند. در سال ۲۰۰۵ طبق آمار حدود ۵/۳۲ میلیون گاو برای تأمین گوشت مورد نیاز مصرف کنندگان ایالات متحده کشتار شد و پژوهشگران معتقدند چیزی حدود ۶۶ درصد دام کشتار شده در این کشور برای رشد سریع و عرضه به بازار مصرف، تحت تجویز هورمون های آنابولیک (استروییدی) قرار می گیرند.

هورمون رشد گاوی طبیعی یا نوترکیب نیز که بیشتر در مورد گاوهای شیری استفاده می شدند و امروزه مصرف شان به دلیل عوارض احتمالی خیلی محدود شده است، می تواند با میانجیگری یکسری فاکتورهای رشد از جمله عامل رشد شبه انسولینی (IGF ۱) بر میزان رشد و تولید شیر تأثیر بگذارد.

عوارض احتمالی

به گفته دکتر جرالد گست، از کارشناسان FDA حداکثر میزان مجاز مصرف روزانه هورمون ها برای گوساله کمتر از یک درصد تولید روزانه هورمون در کودکان نابالغ (مصرف کنندگان حساس) در نظر گرفته شده است. کارشناسان FDA معتقدند تقریباً ۱۰ درصد هورمون های خورده شده از طریق روده قابل جذب هستند. علی رغم تمامی این نظرات، در ایجاد باور سلامت این هورمون ها، پژوهشگران عمدتاً اروپایی احتمال می دهند باقی مانده های هورمونی در گوشت با برهم زدن تعادل هورمونی مصرف کننده باعث اختلالات رشد و تولید مثلی همچنین در مواردی سرطان پستان، پروستات یا کولون خواهند شد. به علاوه مطالعاتی نیز در حوزه تأثیرات این مواد بر کیفیت بلوغ دختر و پسر بچه ها انجام گرفته است. اما تا به حال مطالعه جامع و کاملی در زمینه عوارض کلی این هورمون ها بر سلامت جامعه انسانی صورت نگرفته است و اکثر بررسی ها نتایج متفاوت و گاه متناقض دارند. با وجود این که عده ای از محققان معتقدند هورمون رشد نوترکیب گاوی هیچ تاثیری در انسان ندارد و اصلاً توسط سلول های بدن انسان به عنوان یک هورمون شناخته نمی شود، عده ای دیگر شدیداً بر احتمال سرطان زایی آن تأکید دارند.

چه خبر از تولید گوشت در ایران؟

به صراحت می توان گفت ایران در این زمینه از جمله کشورهای پاک محسوب می شود. علل گوناگونی برای توضیح این وضعیت وجود دارد:

با توجه به اینکه عوامل مختلفی هم چون کمیت و کیفیت تغذیه دام، شرایط محیطی، فرهنگ تولید و … در ایران با سایر کشورها متفاوت است و دامداران در کشور با مسایل و مشکلات مختلف درگیرند، به نظر می رسد استعمال این هورمون ها در کشور مقرون به صرفه و عقلانی نباشد. به گفته کارشناسان دارو و درمان سازمان دامپزشکی، هیچ دارویی تحت عنوان هورمون محرک رشد دام در لیست اقلام دارویی وارداتی و تولیدی ثبت نشده است. پس اگر احتمالاً موردی در بازار دیده شود از مبادی غیر رسمی و قاچاق وارد شده اند.

با دقیق شدن بر نتایج مطالعات در کشورهای غربی به سادگی می توان دریافت که اثرات به ظاهر مفید هورمون ها صرف نظر از اینکه مورد منازعه نیز هستند، در کشورهایی نمود پیدا کرده است که از تمامی استعداد و توان جمعیت دامی خود بهره مند شده و تمام شرایط مدیریتی در بهترین شکل به اجرا در آمده است. به نظر می رسد که استفاده از این مواد تنها در چنین شرایط ایده آلی ممکن است مقرون به صرفه باشد. بنابر اظهارات آقای دکتر مشکات مدیرکل دفتر بررسی، مبارزه و مراقبت بیماری های دام سازمان دامپزشکی: «پتانسیل های فراوان دام در ایران فعلاً به طور کامل به کارگرفته نشده است. از ۷/۷ میلیون گاو نزدیک ۴ میلیون رأس آن را گاوهای بومی با ظرفیت های پایین رشد وتولید تشکیل می دهند و این در حالی است که امروزه تغذیه و اصلاح نژاد از ارکان اصلی بهره وری در دامپروری محسوب می شود.» او اضافه کرد: «در شرایط فعلی و با وجود این همه پتانسیل همچنین حرکت دنیا به سمت محصولات ارگانیک و سالم نه به صرف و نه به مصلحت صنعت دامپروری است که دامدار به سمت استفاده از این ترکیبات برود.»

آقای مقدم نیا، مدیر عامل اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی ایران با اشاره به عدم مصرف هورمون ها در وضع موجود واحدهای مرغ گوشتی، نقش آموزش مسایل مدیریتی و تغذیه ای به مرغداران را در ارتقای بهداشت نظام غذایی کشور مهم دانست. او معتقد است که عرضه یک محصول سالم انتهای یک زنجیره طولانی است که از بدو دوره پرورش شروع می شود. به نظر وی نظارت کامل بر بهداشت تولید در شرایطی با چنین فشردگی تولید و عرضه کاری، سخت اما شدنی است. آقای مقدم نیا بسته بندی، شناسنامه دار کردن کلیه محصولات دامی از قبیل گوشت سفید و مشخص بودن کلیه اطلاعات مربوط به تولید آن محصول در کنار افتتاح، تجهیز و فعالیت های آزمایشگاه های رفرنس منطقه ای را برای کنترل و نظارت سیستماتیک بر بهداشت و امنیت غذایی با منشأ دامی گامی بلند در راستای بهبود سلامت غذایی کشور می داند.

صرف نظر از همه این مسایل، بنابر یافته های جدید، دام نیز به طور کامل از مضرات این مواد در امان نیست. به طوری که به نظر می رسد مصرف هورمون رشد نوترکیب گاوی برای افزایش شیر موجب یکسری اورام پستان مقاوم به درمان آنتی بیوتیکی در گاو می شود که به دلیل افزایش مصرف آنتی بیوتیک ها، منع مصرف شیر و تحمیل هزینه های اضافی برای درمان را در پی خواهد داشت. بروز یکسری عوارض غیرقابل پیش بینی و خطرساز عملاً استفاده از این مواد را در کشورهایی نظیر ایران با ریسک های جدی مواجه می سازد.